8.5 C
New York
donderdag 28 maart 2024

Kunstwerk steenkruiwagen XXL bij steenoven De Olifant

De Nieuwerkerkse kunstenaar Mariska Palsgraaf maakte in het kader van de Open Monumenten Dagen een xxl replica van de houten kruiwagens die tot een eeuw geleden gebruikt werden bij het leeghalen van de ijsselsteenovens.

Mariska: “Ik was gefascineerd door de rijkdom van de lokale geschiedenis van de steenovens. De verhalen van zware vrouwenarbeid waren mijn uitgangspunt. De gebakken stenen waren vaak nog zo heet dat de kruiwagens begonnen te smeulen. Ik heb deze replica daarom zwart gebrand om dit zichtbaar en voelbaar te maken.” Het kunstwerk krijgt een plek bij de voormalige steenoven De Olifant op Ver Hitland. Deze steenoven is een Rijksmonument en werd in 1972 verbouwd tot exclusieve villa.

Ruim zes eeuwen lang werden stenen gebakken in zo’n 100 Hollandse veldovens op 40 verschillende steenplaatsen langs de oevers van de Hollandsche IJssel. De meeste verdwenen rond 1900, de laatste steenplaats op Klein-Hitland sloot in 1964. Het kneden, persen en naar het plakveld brengen van de met klei gevulde vormen, was mannenwerk. Maar het droogproces dat volgde, waarbij de ongebakken stenen moesten worden gekanteld en worden beschermd tegen regen en te felle zon, was kleine kinder- en vrouwenwerk.

Het naar de ovens kruien van ongebakken ‘rauwe’ stenen en het instapelen van de ovens, onder leiding van een mannelijke stoker, was vrouwenwerk. Dat kruien ging met 80 rauwe stenen tegelijk, zo’n 100 kilo per rit. De al dan niet zwangere vrouwen van de steenplaatsers en hun dochters van 14 jaar en ouder moesten allemaal kruien. Ook het uitrijden na het bakken was vrouwenwerk. Dan waren de nog warme, soms nog te hete, gele ijsselstenen kleiner en lichter en gingen er 100 ijsselstenen op de kruiwagens die de dijk op moesten, waar de voorraad op de kade kwam te staan. Later ging deze voorraad via loopplanken naar de steenschepen waarmee ze werden vervoerd. De kruisters reden voor twee stookbeurten per jaar (rond een miljoen bakstenen per oven) dus tienduizenden ritten.

Mariska Palsgraaf gebruikte voor haar replica een oude foto van het gipsen beeld van de stenenkruister, die kunstenares Minca Bosch Reitz maakte. Dat was ter gelegenheid van de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid die in 1898 werd gehouden. Het beeld was geen aanklacht tegen vrouwenarbeid, maar om meer waardering te krijgen voor vrouwenarbeid. Minca zei daarover, “Mijn schets is een stukje realiteit, maar realiteit zoals ik die op de steenfabrieken heb gezien. De fabrieksvrouw bestaat daar niet als een zwoegende tobster; zij is daar een stevig, fors gespierde vrouw die met een zeker soort van zelfbewuste kracht haar zware arbeid verricht.” 

De steenkruister die Minca portretteerde, was steenplaatser van steenplaats Spreeuwenhoek. Die fabriek stond in Ouderkerk aan de IJssel. De voorstudie maakte ze waarschijnlijk op Kortenoord in Nieuwerkerk aan den IJssel. De plek waar het kantoor van Spreeuwenhoek was gevestigd, was namelijk het Spiegelhuis aan de ’s-Gravenweg. Minca ging uit Den Haag met de stoomtrein naar Station Nieuwerkerk, tegenwoordig restaurant Het Perron, vanwaar het 10 minuten lopen was naar zijn steenplaats, volgens toenmalig directeur Arie Mijnlieff. Hij vond het wel belangrijk dat ze in mei kwam, omdat ze dan een echte stenenkruister in actie kon portretteren. Het gipsenbeeld werd na de tentoonstelling voor 1000 gulden aangekocht door de Haagse Academie, voor de gipskamer, waarna het spoorloos verdween.

Naar dit het verloren gegane gipsen beeld van Minca Bosch Reitz maakte Loek Bos (curieus genoeg toevallig de zoon van de beheerder van de genoemde gipskamer, toen het beeld verdween) in 2009 de bronzen ‘Stenenkruister’ die nu bij De Batavier staat in het centrum van Nieuwerkerk. Hier werd bijgaande foto genomen van Mariska Palsgraaf met haar replica.Mariska studeerde recent af aan de Willem de Kooning academie in Rotterdam en neemt ook deel aan het land artproject in het kader van 10 Jaar Zuidplas in de Beeldentuin van het Leefgoed waar vroeger nog steenkruisters zwoegden.

Tijdens Open Monumentendagen worden er vier maal per dag rondleidingen gegeven door gidsen van het Leefgoed. Bezoekers krijgen zo een goed beeld hoe ruim 120 jaar geleden hard gewerkt werd om de bekende ijsselsteentjes te produceren. Gratis tickets kunt u via leefgoed.nl/agenda verkrijgen voor zaterdag 12 of zondag 13 september. De groepen zijn niet groter dan 20 personen. De rondleidingen starten om 11.30, 13.00, 14.30 en 16.00 uur bij de ingang van de Beeldentuin naast de parkeerplaats bij Restaurant & terras De Dames van Leefgoed De Olifant, Ver-Hitland, Groenendijk 325, Nieuwerkerk aan den IJssel.

Advertentie