Gemeenten staan onder financiële controle van de provincie en elk jaar worden de begrotingen gecontroleerd door diezelfde provincie of deze sluitend zijn. Ook dit jaar is dit weer uitgevoerd en voor 2024 blijft het voor Zuidplas (net als voor Waddinxveen) bij repressief toezicht. Repressief toezicht is toezicht achteraf. Bij deze vorm van toezicht is geen goedkeuring van de besluiten door de provincie nodig. Dat blijkt uit een brief die pas gepubliceerd werd door Zuidplas na navraag door deze nieuwssite.
Met bezuinigingen wist Zuidplas uiteindelijk haar huishoudboekje passend te krijgen maar voor de jaren erna heeft de Provincie Zuid-Holland zorgen. “Wel maken wij ons grote zorgen over uw financiële positie op de langere termijn, omdat uw meerjarenraming niet structureel in evenwicht is en de tekorten van grote omvang zijn. Wij vragen nadrukkelijk uw aandacht komend jaar voor het structureel evenwicht van de meerjarenraming en verwachten daarbij dat u moeilijke bestuurlijke keuzes niet uit de weg gaat” laat de provincie weten.
Gemeenten moeten de financiële administraties en rapportages allemaal op eenzelfde manier vastleggen. Dat is vastgelegd in de BBV, het Besluit begroting en verantwoording. Daar moeten gemeenten (en provincies zelf) aan voldoen. Behalve de manier waarop men de administratie moet doen, staat er in de BBV ook allerlei verplichtingen zoals bijvoorbeeld dat alle inkomsten en uitgave van Riool en afval alleen voor dat doel gebruikt mogen worden en niet voor het vullen van andere gaten. Omdat lokale overheden de financiële cijfers presenteren, kan de provincie als toezichthouder goed kijken naar de toekomst.
De provincie maakt zich vooral zorgen over de toekomst en kijkt daarbij naar de schulden van de gemeente. Naar het jaar 2027 rent de schuldquote op naar 162%. Daarmee heeft Zuidplas meer schulden dan inkomsten en boven de 130% wordt dit als zeer risicovol gezien. Volgens de benchmark van accountant BDO van alle gemeenten in 2022 is dit gemiddeld 29,2% voor gemeenten zo groot als Zuidplas. De provincie stelt in haar brief dat deze schuld waarschijnlijk nog gaat verslechten omdat de grondexploitatie van fase 1a van het Vijfde Dorp hierin nog niet is verwerkt en deze al negatief is. In de begrotingen is goed te zien dat het gefaseerd uitnemen van de gronden ook het eerdere begrote tekort iets naar de toekomst uit te laten spreiden.
Een ander kengetal om de financiële situatie weer te geven is de solvabiliteit. Hiermee geef je aan hoeveel van de schulden kan wegzetten tegen over eigen bezit. De uitkomst van het kengetal geeft daarmee aan welk deel van het gemeentebezit is afbetaald, doordat er geen schuld op rust. Hoe lager dit getal, hoe groter het risico onder de 20% wordt als meest risicovol gezien. Zuidplas zit nu nog op 23% maar zakt in 2027 naar 17%. Dit baart de provincie Zuid-Holland ook grote zorgen, zeker omdat ook hier de grondexploitatie van fase 1a van het Vijfde Dorp hierin niet is verwerkt. Landelijk gezien blijkt, volgens BDO, het gemiddelde op 39,8% te liggen voor een gemeente zo groot als Zuidplas. De schuld per inwoner loopt wel verder op, blijkt uit de jaarstukken en begrotingen van Zuidplas.
Ravijnjaar 2026
Bij de jaarcijfers van 2026 en verder moet wel een nuance worden aangebracht. De grootste inkomstenbron van Zuidplas is de inkomsten vanuit de Rijksoverheid vanuit het gemeentefonds en vanaf 2026 veranderen er hierin nogal wat berekeningen. Veel gemeenten zien na 2026 de inkomsten fors dalen en in het hele land wordt al over ravijnjaar 2026 gesproken. Dat is ook terug te zien in de begroting. Zo staat nog steeds de korting omdat Zuidplas niet verder wil fuseren tot 100.000 inwoners en krijgt zij nog te weinig geld voor landelijke taken zoals Jeugdzorg en WMO.
Deze onzekerheid zal zeker blijven als er geen nieuw kabinet is, want de discussie over deze problemen blijft maar vooruit geschoven worden bij het ontbreken van een kabinet en mag het huidige demissionaire kabinet geen nieuw beleid hierover maken.
Verschil tussen begroting en realisatie
Analyse van de jaarrekeningen van Zuidplas geeft aan dat in de meeste gevallen in de jaarrekeningen de schulden lager uitvallen (behalve in 2017) dan bij de begroting. Deze verschillen zijn best groot te noemen en de vraag rijst dan in welke mate de gemeenteraad hierover een goed besluit kan nemen bij zulke grote verschillen.
Artikel 12
Tijdens de behandeling van de begroting ging het college van B&W en de gemeenteraad uit dat alles wel goed komt als de inkomsten vanuit de overheid zullen stijgen en de economie aantrekt. Maar wat als dit niet gebeurt? De gemeente is geen bedrijf en kan niet failliet gaan. Wel kan er gekozen worden voor een zogenaamde artikel 12 status. Dan komt Zuidplas onder preventief toezicht te staan van de provincie Zuid-Holland.
Hierbij krijgt de gemeente extra geld uit het gemeentefonds maar levert haar financiële zelfstandigheid voor een deel in en krijgt een zogenoemde Artikel 12-status. Maar dan moet wel de financiële situatie worden verbeterd, zal er weinig meer worden geïnvesteerd en zal de maximale OZB worden geheven als extra inkomsten. Elke uitgave moet goed worden gekeurd door de gemeente. Op dit moment kent Nederland twee zogenaamde artikel 12 gemeenten ; Lelystad en Vlissingen.
De geschiedenis herhaalt zich?
De geschiedenis lijkt zich hier te gaan herhalen. In 1979 werd de voormalige gemeente Nieuwerkerk aan den IJssel onder curatele gesteld door een tekort van structureel 5,5 miljoen gulden. Toenmalig dagblad Het Vrije Volk kopte op 22 november 1979 : “Nieuwerkerk krijgt stank voor dank”. De tekorten werden veroorzaakt toen tijdens de bouw van de wijk Zuidplas. Hiermee hielp Nieuwerkerk mee om de woningnood te beslechten. De toenmalig minister vond dat Nieuwerkerk 6000 in plaats van 3000 had moeten bouwen en financiële tegemoetkoming kreeg. In 1981 kreeg Nieuwerkerk extra geld vanuit de Rijksoverheid maar de inwoners betaalden mee door middel van een extra verhoging van de OZB en stond de gemeente onder curatele.
Met de risico’s van het Vijfde Dorp zou deze geschiedenis zich weer kunnen herhalen. Weer is er woningnood en lijkt de provincie Zuid-Holland de aanjager maar zit ondertussen Zuidplas financieel achter de broek aan.
